Anna Angrocka

nauczyciel/kształcenie zintegrowane

SZKOLENIE ZESPOŁU NAUCZANIA ZINTEGROWANEGO

( przeprowadzone w roku szkolnym 2004/2005)

„Zastosowanie metody studium przypadku w pracy nauczyciela”

I. Analiza przypadku a rozwój zawodowy nauczycieli.

Analiza przypadku jako metoda diagnozy jest powszechnie stosowana zarówno psychologii klinicznej jak i edukacyjnej.

Polega ona na szczegółowym opisie i analizie pojedynczej osoby, grupy, zdarzenia, czy zjawiska zazwyczaj w oparciu o dane z kilku źródeł. Tematem analizy przypadku bywa niekiedy zastosowanie konkretnego oddziaływania i jego wyniki.

W ramach reformy systemu edukacji analiza przypadku znalazła miejsce w planie rozwoju zawodowego nauczyciela. Opracowanie przypadku jest jednym z warunków uzyskania stopnia nauczyciela dyplomowanego.

W materiałach ”Awans zawodowy nauczyciela” wydanych przez CODN w 2000r zawarta jest propozycja, aby analiza i opis przypadku dotyczyły rozpoznawania i rozwiązywania problemów edukacyjnych, wychowawczych, strukturalno systemowych dotyczących ucznia, grupy lub szkoły.

Proponuje się, aby opis przypadku zawierał:

1. Podstawowe dane o problemie( uzasadnienie, dlaczego nauczyciel zajął się tym zagadnieniem)

2. Analizę problemu z uwzględnieniem:

• genezy i dynamiki zjawiska

• jego wpływu na funkcjonowanie ucznia, grupy lub szkoły

• negatywnej i pozytywnej prognozy( w przypadku nie

• podjęcia działań i po ich wdrożeniu)

• propozycję rozwiązania problemu(o kształcie programu) z wyróżnionymi celami, zadaniami, wskazaniem osób, zadań, form i terminów realizacji

II. Etapy pracy nad przygotowaniem studium przypadku.

Poniższe opracowanie dotyczy rozwiązywania problemów edukacyjnych i wychowawczych dotyczących ucznia.

Studium przypadku, gdy problem związany jest z osobą ucznia, polega na opisaniu zachowań dziecka, trafnym zrozumieniu jego przeżyć oraz potrzeb rozwojowych i edukacyjnych, a następnie na opracowaniu programu wspierania dziecka.

W opracowaniu studium przypadku można zatem wyróżnić trzy etapy pracy:

1. Zbieranie danych

2. Analiza problemu i próby zrozumienia zachowań dziecka

i jego wyników w nauce.

3. Zaplanowanie czynności, których wykonanie zapewni

rozwiązanie problemu.

III.Kryteria oceny pisemnego opracowania studium przypadku.

Opisanie przemyśleń i działań podjętych w celu rozwiązania problemu to jest kolejny, umowny, czwarty etap pracy.

Jest kilka kryteriów, na które warto zwrócić uwagę będąc autorem takiego opracowania. Są to:

1. struktura pracy

2. sposób przedstawienia osoby dziecka

3. przejawy troski o dziecko

4. profesjonalizm

5. poprawność językowa

1. Struktura pracy

Opracowanie przypadku powinno zawierać ważne pod względem metodologicznym części. Są nimi: opis, analiza danych i projekt oddziaływań.

Opis to przedstawienie ważnych zebranych o dziecku danych.

Tego, o czym dowiedzieliśmy się z obserwacji, rozmów, analizy prac, a co dotyczy zachowania, trudności i osiągnięć dziecka, a także danych o jego najbliższym, otoczeniu.

Analiza to przedstawienie próby zrozumienia opisanych zachowań, odczytanie ich znaczenia, zrozumienie przeżyć i potrzeb ucznia. W tej części pracy jest miejsce na odwołanie się do własnych doświadczeń, wiedzy i do literatury.

Projekt oddziaływań to sposób rozwiązania problemu. Może mieć postać programu ale może być także opisem fragmentu oddziaływań lub sytuacji korzystnych dla dziecka.

Problem dziecka dobrze jest opisać na poziomie konkretnych, dających się zaobserwować zachowań i wyników w pracy szkolnej. To ułatwia analizę przypadku i stworzenie spójnego programu wspierania dziecka.

2.Portret dziecka

Analiza i opis przypadku przypomina trochę tworzenie portretu. Zadajemy sobie pytanie, jakie jest dziecko, czym się interesuje, w co lubi się bawić, jak przeżywa różne sytuacje, jak wygląda, czy potrafi porozumieć się z innymi, jak bawi się i pracuje w grupie, jak się uczy, jak reaguje na trudności, o czym marzy?

Ważnym elementem opracowania jest interpretowanie zdarzeń ze względu na ich znaczenie dla rozwoju dziecka, a nie ze względu na „ kłopoty wychowawcze”, regulamin czy szkolne zwyczaje.

Ważne jest wskazanie korzystnych i niekorzystnych dla rozwoju dziecka czynników występujących w jego otoczeniu.

Korzystne jest również uwzględnienie uczuć i zainteresowań dziecka i stworzenie indywidualnego sposobu rozwiązania problemu.

Kolejne szczegółowe kryteria, to takie cechy opracowania jak:

wielostronność opisu, uwzględnienie typowych dla wieku rozwojowego ważnych obszarów aktywności, ukazanie indywidualności dziecka.

3.Troska o dziecko

Troska o dziecko, wrażliwość na jego przeżycia, na jego potrzeby przejawia się w wyborze tematu, w dążeniu do jego zrozumienia i poszukiwaniu jak najlepszych rozwiązań.

Troska o dziecko wiąże się także z problemami etycznymi.

Analiza przypadku przygotowana przez nauczyciela nie może zawierać danych objętych tajemnica lekarską czy psychologiczną takich, jak np. rozpoznanie choroby i wyniki badań. Nie jest tez dobrze, jeżeli wizyta u psychiatry, nauczanie indywidualne jest przez nauczyciela traktowane jak zakończenia jego działań, gdyż nie kończą się wtedy edukacyjne i społeczne problemy ucznia.

A zatem troska autora o dziecko przejawi się poprzez jego wrażliwość na uczuciowe potrzeby dziecka, a także unikanie „etykietki”, a także poprzez unikanie stereotypowych sądów o rodzicach dziecka.

3. Profesjonalizm.

Analiza i opis przypadku mają służyć przedstawieniu przez nauczyciela osiągnięć w jego pracy dydaktycznej i wychowawczej. O profesjonalizmie świadczy dostrzeganie złożoności zachowań dzieci i uwzględnienie tej złożoności w realizacji programu edukacyjnego.

Kryterium profesjonalizmu, to inaczej trafność wyboru sposobu rozwiązania problemu. Wśród kryteriów szczegółowych można wymienić takie elementy, jak: modyfikowanie problemu edukacyjnego, korzystanie z pomocy specjalisty, współpraca z rodzina dziecka.

4. Poprawność językowa.

Na poprawność językową tekstu pedagogicznego, oprócz poprawności ortograficznej i gramatycznej składa się:

- posługiwanie się zrozumiałymi pojęciami

- unikanie sformułowań zawierających ujemne oceny i pojęć

zbyt ogólnych

- stosowność użycia terminów w danym kontekście

A zatem kolejne kryteria oceny opracowania to : zrozumiały. „rzeczowy”, neutralny język oraz poprawność ortograficzna i gramatyczna.

Spełnienie opisanych powyżej kryteriów zapewnia stworzenie wartościowego , ważnego opracowania, a także pozostawia miejsce dla takich walorów, jakimi są wnikliwość, poszukiwanie nowych sposobów pracy oraz literacki i osobisty charakter opisu.

Ogólny schemat opisu i analizy przypadku

1. Określenie problemu

   1. Wstępna charakterystyka problemu

      • rodzaj zjawiska

      • kogo dotyczy

      • przejawy zjawiska

   2. Metody i narzędzia pomocne w zbieraniu informacji o problemie.

   3. Umotywowanie wyboru problemu.

2. Podanie motywacji wyboru przypadku.

• znaczenie problemu w danej społeczności,

• odniesienie się do własnych umiejętności i przygotowania.

1. Oczekiwane efekty działania

   • sformułowanie celów i skutków (efektów) działania.

2. Plan działania

   • zadania,

   • strategia,

   • techniki,

   • narzędzia.

3. Osiągnięte efekty działania

   • dokonanie analizy porównawczej do zakładanych celów

   • próba uogólnienia wyników (czy moje działania mogą być pomocne dla innych).

O pracowano na podstawie artykułu Elżbiety Koźniewskiej zamieszczonego w „Problemach Poradnictwa Psychologiczno-Pedagogicznego”.